Eruka

Eruka
Klassifikazzjoni xjentifika
Renju:	Plantae;
Diviżjoni:	Magnoliophyta;
Klassi:	Magnoliopsida;
Ordni:	Brassicales;
Familja:	Brassicaceae;
Ġeneru:	Eruca;
Speċi:	E. sativa;
Isem binominali
	Eruca sativa;
	Mill.;

L-Eruka jew Aruka (Eruca sativa Mill.) hi xitla erbaċeja annwali tal-familja tal-Brassicaceae (Cruciferae), magħrufa mill-qedem. Ir-Rumani antiki kienu jaħsbu li għandha proprjetajiet afrodiżjaċi u kienu jieklu anki ż-żerriegħa tagħha. Qabel l-eruka kienet iżjed apprezzata bħala mediċina milli bħala ikel. L-eruka tikber salvaġġa fir-reġjun kollu tal-Mediterran mill-Marokk u l-Portugal, lejn il-lvant sal-Ġordan u t-Turkija^[1]^[2]. Ħafna nies iħalltu l-Eruka mal-Ġarir Abjad (Diplotaxis erucoides), imsejjaħ ukoll insalata, billi dawn iż-żewġ xtieli għandom dehra u togħma simili ħafna.

Morfoloġija[immodifika | immodifika s-sors]

Din ix-xitla erbaċeja annwali tikber bejn 20 u 100 ċm għolja. Il-weraq tagħha huma rranġati alternativament matul iz-zokk u għandhom forma oblunga ta’ lanza; ta’ fuq huma idjaq minn ta’ taħt; għandhom riħa karatteristika u togħma aċituża. Il-fjuri huma żgħar, 2-4 ċm fid-dijametru, u huma magħmulin minn erba’ petali bojod jew kultant kulur it-tiben u joħorġu minn zkuk rotob. Huma rranġati f'korimb tipiku tal-forma tal-fjuri tal-Brassicaceae. Il-frott huwa siliqua (miżwed), 12–35 mm twil, b'għadd żgħir ta’ żerriegħa li jispiċċa f'munqar. L-ispeċi għandha numru tal-kromożoma 2n = 22.^[2]^[3]^[4]

Fiha ħafna Vitamina C u ħafna ħadid. Fiha wkoll l-aċtu eruċiku

Il-weraq jittieklu mill-larvi ta’ xi speċi ta’ Lepidoptera, fosthom il-baħrija Xanthorhoe fluctuata.

Kultivazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Iċ-ċiklu veġetattiv ta’ din il-ħaxixa hu qasir ħafna: mill-mument taż-żrigħ, li jsir fir-rebbiegħa dirett fil-ħamrija, għat-tmiem taċ-ċiklu tal-ħajja, spiss hemm biss ftit ġimgħat. Tikber tajjeb fix-xemx jew fid-dell ħafif, basta jkollha l-kenn mir-riħ. F’kundizzjonijiet klimatiċi idejali kultant il-pjanti jibqgħu ħodor anki fix-xitwa. Il-kultivazzjoni tal-eruka tista’ jsir ukoll f'kontenituri.

Fis-salvaġġ tħobb ħamrija niexfa u mqallba.

Ġbir u Żamm[immodifika | immodifika s-sors]

Aqtagħha biex tittiekel friska.

Użu fil-kċina[immodifika | immodifika s-sors]

Apprezzata mill-qedem għat-togħma mħawra u bżarija, l-eruka saret tintuża ħafna fl-insalati u z-zlazi; ittejjeb it-togħma tal-pizza u tista’ wkoll tissajjar fuq il-fwar.

In-nutriment f’100 gramma ta’ eruka friska hu:

Nutriment kull 100 gramma
Enerġija	100 kJ jew 24 kcal
Karboidrati	3.7 grammi
Proteni	2.6 grammi
Xaħam	0.7 grammi
Vitamina C	mg
Karoteni	mg
Vitamina B1	mg
Vitamina B2	mg
Kalċju	mg
Ħadid	mg

B’lingwi oħrajn[immodifika | immodifika s-sors]

Taljan: Rucola, Rugola, Rughetta
Franċiż: Rouquette (Roussillon), riquette (Nice).
Ġermaniż: Rauke, Raukelkohl, Senfkohl
Ingliż: Rocket, Garden rocket, Rocket salad, Arugula (Amerikan),

Ħoloq esterni[immodifika | immodifika s-sors]

Integrated Taxonomic Information System: Eruca vesicaria ssp. sativa (P.Mill.) Thellung

Noti[immodifika | immodifika s-sors]

Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Eruka

^ Med-Checklist: Eruca sativa
^ ^a ^b Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2
^ Flora of NW Europe: Eruca vesicaria
^ Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.

[mc-1] Med-Checklist: Eruca sativa

[blamey-2] Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2

[3] Flora of NW Europe: Eruca vesicaria

[rhs-4] Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.

[1]

[2]

[3]

[4]